Hơn 70 năm trước đây, sau khi Cách mạng tháng Tám thành công, nước Việt Nam dân chủ cộng hòa vừa ra đời, nhân dân ta chưa kịp hưởng niềm vui độc lập thì thực dân Pháp quay trở lại xâm lược đất nước ta một lần nữa. Với tầm nhìn chiến lược, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã tiên đoán được âm mưu thâm độc của kẻ thù. Người đã chỉ đạo trở lại Việt Bắc xây dựng An toàn khu chuẩn bị kháng chiến chống Pháp. Bác khẳng định “Cách mạng do Việt Bắc mà thành công thì kháng chiến sẽ do Việt Bắc mà thắng lợi”.
Tháng 3/1947, trong hành trình trở lại chiến khu Việt Bắc, trên chặng đường di chuyển, Bác đã dừng chân ở và làm việc tại Phú Thọ trong thời gian một tháng. Trong đó, từ ngày mùng 4 tháng 3 đến ngày 18 tháng 3 năm 1947 Bác ở và làm việc tại xã Cổ Tiết, huyện Tam Nông; từ ngày 19 tháng 3 đến ngày 29 tháng 3 năm 1947 Bác ở và làm việc tại xã Chu Hóa, huyện Lâm Thao (nay là thành phố Việt Trì). 19h00 ngày 29 tháng 3 năm 1947 Bác và đoàn cán bộ Trung ương rời Chu Hóa đi dọc theo Quốc lộ 2 qua các xã Tiên Kiên, Phú Lộc, Phú Hộ, Chân Mộng qua quãng đường gần 50km; đến 17h00 ngày 30 tháng 3 năm 1947, Bác tới địa điểm xã Yên Kiện (khi đó là xã Tây Sơn, huyện Đoan Hùng). Vào thời điểm đó, Yên Kiện có địa thế hiểm trở, rừng bao phủ hơn 80% diện tích, là điều kiện cần thiết giúp cho việc hoạt động bí mật. Bên cạnh đó, Yên Kiện cũng là nơi thuận tiện vì địa điểm nhà ông Nguyễn Hữu Đa ở cách đường quốc lộ hơn 2km, có thể vừa theo dõi, nắm bắt tình hình địch, tiện liên lạc lại vừa đảm bảo an toàn. Ông Nguyễn Hữu Đa khi đó là Chủ nhiệm xã bộ Việt Minh xã Tây Sơn. Theo yêu cầu của cấp trên, ông Đa đã chuyển cả gia đình sang ở nhà bố ông, cách đó 5m về phía Tây. Trong ba ngày 30, 31 tháng 3 và ngày mùng 1 tháng 4 năm 1947, gia đình ông Nguyễn Hữu Đa đã dành toàn bộ ngôi nhà cho Bác và các đồng chí trong đoàn ở, làm việc. Thời điểm đó, ngôi nhà của ông Đa thuộc xóm Đình Mụ, hai bên đường đi lên nhà là nương chè, trước của nhà có mảnh vườn nhỏ và ao cá. Hiện nay, mảnh vườn và ao cá vẫn còn. Nhà có 3 gian, 2 chái, tường trát đất trộn rơm, mái lợp lá cọ, xung quanh cây cối um tùm, kín đáo, phía trước nhìn ra cánh đồng, phía sau nhà là nương sắn, rừng vầu, tre nứa, thuận lợi cho công tác đảm bảo bí mật và di rời khi cần thiết.
 

Trong những ngày ở đây, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã gửi thư cho Chính phủ, Nghị viện, nhân dân Pháp và các nước dân chủ trên thế giới. Người nêu rõ: “… Chúng tôi chỉ muốn độc lập và thống nhất. Chúng tôi chỉ muốn hòa bình. Chúng tôi không muốn chiến tranh, nhưng chúng tôi quyết tự vệ đến giọt máu cuối cùng. Chúng tôi quyết không chịu mất nước làm nô lệ thực dân lần nữa…”. Tại đây Bác Hồ đã ký 2 sắc lệnh: Sắc lệnh số 39/SL, hủy bỏ tất cả tem trước bạ và giấy tín chỉ đã lưu hành trước ngày 19/12/1946, ấn định cách thức thu thuế và tem trước bạ mới. Sắc lệnh số 40/SL, cho phép một kiều dân Trung Hoa nhập quốc tịch Việt Nam.
Trong thời gian Bác và đoàn cán bộ của Trung ương dừng chân ở và làm việc tại xã Yên Kiện, nhân dân Đoan Hùng luôn đề cao cảnh giác, tăng cường canh phòng, bảo vệ an toàn tuyệt đối cho Bác và các đồng chí cán bộ Trung ương; trong đó có sự đóng góp trực tiếp của nhân dân xã Yên Kiện và gia đình ông Nguyễn Hữu Đa.
Vào những ngày cuối tháng 3 năm 1947, chiến sự ngày càng lan rộng và ác liệt. Tại địa bàn huyện Đoan Hùng, máy bay của quân Pháp thường xuyên do thám và ném bom. Cùng với đó thực dân Pháp gấp rút chuẩn bị mở đợt tấn công quy mô lớn lên Việt Bắc hòng chụp bắt cơ quan đầu não kháng chiến và tiêu diệt bộ đội chủ lực của ta. Trước tình hình đó, để đảm bảo an toàn, tối ngày mùng 1 tháng 4 năm 1947, Bác Hồ quyết định rời xã Yên Kiện, Đoan Hùng lên Tuyên Quang để lên Việt Bắc trực tiếp lãnh đạo cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp trường kỳ, gian khổ của dân tộc.
Để ghi nhận, tôn vinh ý nghĩa lịch sử địa danh nơi Bác Hồ đã ở và làm việc tại xã Yên Kiện, huyện Đoan Hùng, Ủy ban nhân dân tỉnh Phú Thọ đã ban hành Quyết định 3728/QĐ-UBND ngày 11 tháng 2 năm 2008 công nhận xếp hạng di tích lịch sử văn hóa cấp tỉnh đối với Di tích lưu niệm Chủ tịch Hồ Chí Minh xã Yên Kiện, huyện Đoan Hùng.
Nhân dịp kỷ niệm 70 năm ngày Bác Hồ về ở, làm việc tại xã Yên Kiện, huyện Đoan Hùng đã trang trọng tổ chức lễ động thổ khu di tích và đến ngày 21 tháng 8 năm 2017 chính thức tổ chức lễ khởi công xây dựng di tích lưu niệm Chủ tịch Hồ Chí Minh tại khu 4, xã Yên Kiện. Công trình khu di tích được xây dựng trên diện tích 7300m2, với 7 hạng mục, trong đó có 2 hạng mục chính là Nhà tưởng niệm và phục dựng ngôi nhà gia đình ông Nguyễn Hữu Đa, bên cạnh đó, còn có các hạng mục như nhà Ban quản lý, ao cá, vườn hoa, bãi đỗ xe, hệ thống cây xanh…. Toàn bộ công trình trị giá trên 12 tỷ đồng.
Với tình cảm, niềm vinh dự tự hào hai lần được đón Bác Hồ về thăm và làm việc. Thể theo nguyện vọng tình cảm đặc biệt của cán bộ, đảng viên, nhân dân các dân tộc trong huyện đối Chủ tịch Hồ Chí Minh, trong thời khắc “âm dương giao hòa”, đúng 9 giờ sáng ngày 03 tháng 12 năm 2017, huyện Đoan Hùng đã thành kính, trang nghiêm tổ chức lễ đúc Bảo tượng Chủ tịch Hồ Chí Minh tại sân vận động trung tâm huyện với sự tham gia chứng kiến của hàng nghìn người dân trên địa bàn huyện và đến ngày 30 tháng 8 năm 2018, với lòng xúc động và mong đợi nhân dân huyện Đoan Hùng lại trang trọng, thành kính đón và tổ chức lễ an vị Tượng Chủ tịch Hồ Chí Minh tại nhà tượng niệm của khu Di tích.
 

Trải qua gần 400 ngày làm việc liên tục, không quản thời tiết nắng nóng, mưa gió khắc nghiệt, với tinh thần làm việc trách nhiệm, khẩn trương, tâm huyết của Ban quản lý dự án đầu tư xây dựng di tích, của đơn vị thi công; cùng với sự quan tâm chỉ đạo của Tỉnh ủy, Ủy ban nhân dân tỉnh; sự giúp đỡ của Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch; sự ủng hộ thiết thực của các cơ quan, đơn vị và nhân dân, các hạng mục khu di tích đã hoàn thành đúng tiến độ, với chất lượng và thẩm mỹ đáp ứng yêu cầu đề ra. Ngày 20/9/2018 Đảng bộ và nhân dân các dân tộc huyện Đoan Hùng long trọng tổ chức lễ khánh thành khu Di tích lưu niệm Chủ tịch Hồ Chí Minh tại xã Yên Kiện

Việc khánh thành và đưa khu Di tích lưu niệm Chủ tịch Hồ Chí Minh đi vào hoạt động là sự kiện chính trị, lịch sử, văn hóa đặc biệt của huyện Đoan Hùng. Đây là công trình lịch sử văn hóa tâm linh vô giá; là nơi ghi dấu kỷ niệm tôn vinh ý nghĩa lịch sử địa danh Bác Hồ ở và làm việc tại xã Yên Kiện, huyện Đoan Hùng; là địa chỉ đỏ để giáo dục truyền thống cách mạng cho các thế hệ mai sau; là niềm vinh dự, tự hào của Đảng bộ, chính quyền và nhân dân trên địa bàn huyện Đoan Hùng. Với hệ thống cảnh quan thiên nhiên tươi đẹp kết hợp các công trình lịch sử tôn nghiêm, nơi đây đã trở thành điểm tham quan thú vị, bổ ích với nhân dân và du khách thập phương khi đến thăm Đoan Hùng./.